Max Havelaar

Voorgeschiedenis

Douwes Dekker schreef het boek tussen 16 september en 13 oktober 1859 in klad. Het boek ging heel wat mensen rond, en belandde uiteindelijk in de handen van advocaat en letterkundige Jacob van Lennep. Het was toen inmiddels eind november 1859. Het manuscript maakte diepe indruk in leidende kringen in Nederland. Er werd onderhandeld voor een goede baan voor Douwes Dekker, op voorwaarde dat hij van publicatie zou afzien. Hij weigerde en gaf Van Lennep opdracht het boek te doen uitgeven. Van Lennep vroeg hem in een brief gedateerd 23 januari om een bewijsstuk dat hij over het kopijrecht kon beschikken. Douwes Dekker voldeed hieraan, en zo raakte hij al zijn rechten in juridische zin op zijn werk kwijt. Van Lennep, gedroeg zich dubbelhartig. Enerzijds herkende hij de grote literaire waarde, maar aan de andere kant was hij doodsbenauwd dat het boek een opstand zou kunnen inleiden en de Nederlandse koloniale belangen zou schaden.

Eerste druk

Op 17 mei 1860 verscheen het boek dan eindelijk bij uitgeverij De Ruyter te Amsterdam, De oplage van 1300 exemplaren werd op groot octavo gedrukt bij drukkerij Van Munster en Zonen op een snelpers. Er waren twee delen, van 212 en 185 pagina's.  De boeken werden verkocht voor 4 gulden, een heel bedrag in die tijd. Van Lennep had alle Nederlands-Indische plaatsnamen onherkenbaar gemaakt door ze te vervangen met puntjes. Hij vond ook dat “ei” en “ij” niet op elkaar rijmden dus veranderde deze. Hij maakte ook nog andere ingrepen zoals onderschriften toe te voegen.  Multatuli bedoelde het boek als een aanklacht die een breed publiek moest bereiken. Maar dit deed het niet omdat het boek heel duur was. Politieke boodschap was ook afgezwakt. Niettemin werd Douwes Dekker na korte tijd bekend als "de meest besproken man in Holland." Douwes Dekker raakte na enige tijd teleurgesteld in Van Lennep en De Ruijter ligt voor de hand: zijn boek was in Indië vrijwel niet verkrijgbaar, en door de hoge prijs enkel voor gegoede burgers betaalbaar. Van Lennep en De Ruijter weigerden om dit aan te passen.

Tweede druk

Nog hetzelfde jaar bleek een tweede editie nodig. Dekker wilde dat het boek deze keer goedkoper werd en dat er meer kopieën naar Nederlands-Indië werden verstuurd. Er kwam geen reactie van De Ruyter en Van Lennep. De schrijver was hierover erg ontstemd, want het boek kreeg vooralsnog niet de verspreiding waarop hij gehoopt had. Eind 1860 kwam het hierover tot een proces tegen Van Lennep. Douwes Dekker eiste "rekening en verantwoording". Hij verloor want Van Lennep was een ervaren jurist.

Het boek was precies hetzelfde gebleven. Toch is het boek geheel opnieuw gezet. Op 8 november 1860 verscheen het eerste deel, op 22 november het tweede. De precieze omvang van oplage is onbekend, maar lag vermoedelijk tussen 700 en 1200 stuks. De prijs voor de beide delen was opnieuw 4 gulden.

De derde druk is uitgegeven door Karel Hermanus Schadd in december 1871 en januari 1872. In 1870 besloot De Ruyter zijn kopijrecht op de Max Havelaar te verkopen. Karel Hermanus Schadd kocht op een veiling de rechten op het boek plus de resterende exemplaren van De Ruyter voor 2000 gulden. De tekstbron van de derde editie was een exemplaar van de dubbeldruk. Veel fouten uit de dubbeldruk zijn onveranderd terug te vinden in de derde druk. Dekker wist niet van deze druk af.

De vierde druk van Max en Havelaar is uitgegeven door G. L. Funke op 19 oktober 1975. Eind januari 1874 koopt uitgever G. L. Funke de rechten voor het boek over. Funke wilde de auteur betrekken bij zijn uitgaven. Op 30 september 1872 klaagde Multatuli in een brief aan Funke, dat hij Schadds uitgave nooit heeft gezien. Zo krijgt Dekker dan toch nog Schadds uitgave in handen. Dekker probeert om op basis daarvan de wijzigingen die niet volgens zijn wensen zijn gemaakt terug te draaien in de uitgave van Funke. Multatuli heeft meerde toevoegingen gedaan in het boek. Waarvan als eerste een eerbetoon aan zijn overleden vrouw. De tweede pagina bevat het onuitgegeven toneelspel wat we in de les hebben gelezen. Dekker voegde ook aantekeningen toe die het verhaal ophelderde. Die in de andere drukken waren weggelaten.

Max Havelaar is in veel talen vertaald het is in meer dan 40 talen vertaald. Het is daarmee buiten de Europeaanse grenzen uitgegeven.

Max Havelaar is naar het Engels vertaald door Alphonse Nahuijs. De Engelse vertaling is uitgebracht door uitgeverij Edmonston & Douglas in februari 1868. In 1867 raakte Multatuli betrokken bij de Engelse uitgave van Max Havelaar. Dekker hielp Nahuijs  bij het verbeteren van het verhaal en gaf extra informatie..

In 1972 werd er een Indonesische vertaling gemaakt van Max Havelaar. Dit was in 1972 omdat Nederland weer een goede band had met Indonesië waardoor dit een mooie stempel zou zijn om dit te laten weten. Dit boek leverde echter wel problemen op voor publicatie maar het is uiteindelijk toch gelukt.

Dubbeldruk

Van de tweede druk bestaat ook een dubbeldruk. De dubbeldruk is te herkennen aan een zetfout in regel 5 van het eerste hoofdstuk: "lieve lezers" in plaats van "lieve lezer": Hoeveel er van de 'geheime' dubbeldruk zijn gedrukt is niet bekend.

Winstdeling

Dekker zou alleen betaald krijgen als hij een brief zou ondertekenen die de beschuldiging tegen Van Lennep terugnam. Dekker ging hiermee akkoord want hij had grote geldnood.